ایاصوفیه از کلیسا تا موزه ومسجد

یکی از مهم‌ترین دیدنی‌های شهر استانبول وکشور ترکیه  برای مسلمانان و  غیرمسلمانان بدون شک مساجد تاریخی استانبول است.هر کدام از این مساجد یک باورها و معماری‌های تاریخی در ادوار گذشته را به نمایش می‌گذارد. مسجد ایاصوفیه نیز یکی از این مساجد تاریخی در استانبول است که بسیاری از گردشگران آن را نماد کشور ترکیه می‌دانند و از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه به شمار می‌رود. اگر می خواهید درباره تاریخچه ، معماری و دیدنیهای این مسجد تاریخی بیشتر آشنا شوید تا انتهای مطلب «ایاصوفیه از کلیسا تا موزه ومسجد» با ما همراه باشید.

تاریخچه ایاصوفیه  

ایاصوفیه در سال ۳۶۰ میلادی احداث شد . در ابتدا کلیسای بزرگی در نزدیکی کاخ کنستانتین بود.و جزو اصلی ترین کلیساهای رومیان به شمار ‏می رفت تا حدی که از آن برای مراسمات تاجگذاری استفاده می شد. این کلیسا تا دوران ژوستینین یکم سه بار نوسازی شد تا اینکه در سال ۵۳۰ میلادی ژوستینین تصمیم گرفت تا کلیسای اعظم را باشکوه تر از قبل نوسازی کند. در این دوران سنگ های مرمر سفید و کاشی های با طرح رنگ حیرت انگیز در دیوارهای کلیسا جا خوش کردند تا اینکه کار به حکومت عثمانی ها رسید. عثمانی ها مسلمان بودند و در سال ۱۴۵۳ که محمد فاتح استانبول را فتح کرد کاربری کلیسا را به مسجد تغییر داد سپس با گذشت زمان در طول سال های مختلف مناره ها، محراب، منبر و سایر نمادهای اسلام و مساجد به آن اضافه شد. ایاصوفیه کاربری خود را تا قرن بیستم و زمان آتاتورک حفظ کرد. در سال ۱۹۳۵ آتاتورک ساختمان مسجد را به عنوان موزه ای از موزه های استانبول افتتاح کرد. در تابستان سال ۲۰۲۰ نیز دولت ترکیه مجدداً تصمیم گرفت تا کاربری موزه ایاصوفیه را تغییر دهد و دوباره از آن به عنوان مسجد ایاصوفیه استفاده کند. 

معماری مسجد ایاصوفیه

 در این قسمت از مطلب « ایاصوفیه از کلیسا تا موزه ومسجد» با ما همراه باشید .این مسجد را باارزش‌ترین اثر باقی‌مانده از دوره بیزانس در ترکیه می‌دانند که معماری شگفت‌انگیز رومیان را به ارث برده است. این بنا که حدود ۶ هزار مترمربع مساحت دارد، کاملا از آجر وسنگ مرمر است، ۱۰۷ ستون و ۹ درب دارد. بزرگ‌ترین درب اصلی این مسجد را برای ورود پادشاه با چارچوب برنزی و قاب مرمر طراحی کرده بودند. در ساختار بنا تدبیر هوشمندانه‌ای برای هماهنگی طاق‌ها و ستون‌ها به‌کاررفته ‌است. ۴ ستون بزرگ از سنگ خارای مصری، ۴ طاق بالا را نگه داشته‌ است و گنبد بزرگ این مسجد بر روی آن‌ها قراردارد. درحقیقت بسیاری از ویژگی‌های معماری حال حاضر این مسجد همچون گنبد، مناره، محراب، ستون‌ها و تزیینات قرآنی پس از تغییر کاربری به این مسجد اضافه شده است. گنبد ایاصوفیه از سطح زمین ۵۵متر ارتفاع دارد و قطر آن ۳۱متر است که از محبوب‌ترین نمادهای این مسجد برای گردشگران به شمار می‌رود. برخی ارتفاع بالای گنبد را نماد معلق‌بودن و نزدیکی به آسمان و خدا می‌دانند. در تمامی فضاهای مسجد آیات قرآنی و خط عثمانی درکنار برخی تصاویر باقی‌مانده از حضرت مریم و حضرت عیسی(ع) دیده می‌شود. این مسجد همچنین کاشی‌کاری‌های مشهور بسیاری از زمان کلیسابودن خود همچون سونو (حضرت مریم و مسیح)، مسیح و لوئی ششم، دو فرشته و … دارد که از شگفتی‌های این مسجد است

 بخش های مختلف مسجد و موزه  ایاصوفیه

 اصوفیه مجموعه بزرگی است که در هر بخش آن نمادی از کلیسا و مسجد از دوره های رومی تا عثمانی را می توان دید در این قسمت از مقاله ی « ایاصوفیه از کلیسا تا موزه ومسجد» به معرفی بخش های مختلف این شاهکار زیبا می پردازیم.

 گنبد ایاصوفیه

 ایاصوفیه از همان ابتدا مجموعه عظیمی بود و در نتیجه سقف و گنبد آن نیز ویژه است . معماران گنبد ایاصوفیه را با ارتفاع ۵۵٫۶ و به شکل دایره ای ۶۰ متری در نظر گرفتند. در ساخت آن از مرمر، سنگ و آجرهایی استفاده شد که علاوه بر وزن کم مقاومت نسبتاً بالایی هم داشتند. ساخت مجموعه ایاصوفیه در سال ۵۳۷ به پایان رسید اما مقاومت آن به اندازه ای نبود که بتواند در برابر زلزله های رخ داده ایستادگی کند و سقفش فرو ریخت. پس از آن معماری که بازسازی ایاصوفیه را به عهده گرفت نه تنها ابعاد گنبد را نسبت به گنبد قبلی کوچک‌تر کرد ، بلکه برای مقاومت سازی گنبد ایاصوفیه روی آجرها سیم‌هایی کشید و ۴۰ پنجره به آن اضافه کرد. در طول سال های مختلف نیز ایاصوفیه شاهد مرمت ها و بازسازی های مختلف بود.  زیباترین آن ها خوشنویسی آیات قرآن در دوران حکومت عثمانی ها بر روی گنبد بوده است.

 موزاییک ها و کاشیکاری های ایاصوفیه 

ایاصوفیه همواره در طول تاریخ نقش بنایی مذهبی را  داشته است‌ و یکی از ویژگی های بناهای تاریخی کاشیکاری ها و موزاییک های کارشده آن هاست . کاشی های ایاصوفیه شمایل حضرت مریم و مسیح و لئوی ششم به چشم می خورد. اطراف محراب کاشی کاری های آبی رنگ به چشم می خورد که رویشان آیت الکرسی نوشته شده . در برخی از آن ها نقشی از کعبه مسجد النبی به چشم می‌ خورد. نمونه دیگری از کاشیکاری ها را در کتابخانه سلطان محمود اول خواهید دید که نمونه ای کامل از سبک کاشیکاری های ترکی را نشان می دهند. نقوش این کاشی ها عمدتاً نقش گل ها و مجموعه ای از اسماء حسنی است. 

محراب ایاصوفیه

 در جنوب شرقی ساختمان ایاصوفیه محراب ایاصوفیه را با نقوشی از خورشید و ستاره بر روی آن مشاهده خواهید کرد. جزئیات و ظریف کاری های محراب به اندازه ای زیباست که خود به تنهایی می تواند اثری هنری باشد. طلاکاری های روی محراب با شاخه های در هم تنیده و برگ های کنگر تزیین شده و در دو سمت آن دو شمعدان قراردارد که یادگاری ای از سفر ابراهیم پاشا، وزیر بزرگ سلطان سلیمان، از مجارستان است. 

منبر ایاصوفیه

 در سمت راست محراب منبر بلند ایاصوفیه را خواهید دید. منبری مرمرین با تزیینات و ظریف کاری های حیرت انگیز که به دستور سلطان مراد سوم در قرن شانزدهم ساخته شد.

 اتاق سلطان

 در دوران عثمانی بخشی از ایاصوفیه را به عنوان اتاق سلطان در نظر گرفتند تا در مناسبت ها و اعیاد مذهبی پادشاهان در اتاق مخصوص خود به عبادت مشغول شوند. در ساخت این اتاق از مرمر و چوب طلا کاری  استفاده و سقف اتاق با نقوش مختلف گل و گیاه تزیین شده است. اتاق سلطان در سمت چپ محراب قرار دارد که در قرن نوزدهم به این بخش منتقل شده است. 

جایگاه اذان

 جایگاه اذان  از جمله بخش هایی است که در دوران حکومت عثمانی ها به ایاصوفیه اضافه شد. اما از آنجا که ایاصوفیه مسجدی عظیم بود یک جایگاه اذان برای آن کافی به نظر نمی رسید و به همین دلیل ایا صوفیه ۴ جایگاه اذان  دارد.

 باب همایون 

قسمت دیگری از ایاصوفیه که در مقاله ی «  ایاصوفیه از کلیسا تا موزه ومسجد  » درباره  یآن صحبت میکنیم باب همایون است. در گذشته همیشه مسیر عبور و مرور پادشاهان از مردم عادی جدا بود . از آنجا که ایاصوفیه نیز مربوط به دوره ی  امپراطوری است یکی از درها را  به عنوان درب مخصوص پادشاهان در نظر گرفته اند. باب همایون یا درب امپراطور دری ۷ متری و از جنس چوب بلوط است که قابی برنزی دارد و فقط امپراطور  از این در برای ورود و خروج به ایاصوفیه استفاده می‌ کرد.

 درب زیبا

 قدیمی ترین درب ایاصوفیه در زیبا است که قدمتش به قرن دوم‌ میلادی می رسد. درب زیبا درواقع درب یکی از معابد بوده که در سال ۸۳۸ میلادی امپراطور تئوفیلوس آن را از معبد جدا و به ایاصوفیه آورد. این درب که متعلق به معبدی مشرکانه بود پس از انتقال و نصب در ایاصوفیه به عبارت خدا و مسیح به ما کمک ‌می کند مزین شد. در مرمرین علاوه بر درب همایون یا در امپراتوری، درب دیگری برای ورود و خروج مقامات و اشراف به ایاصوفیه در نظر گرفته شده بود که به آن درب مرمرین می گویند. درب مرمرین دو لنگه دارد که یکی نماد بهشت و دیگری نماد جهنم است. در پس این در فضایی وجود دارد که زمانی محل برگزاری جلسات مختلف امپراتوری روم‌ بوده است. امفالیون یا دایره‌های سحرآمیز در بخشی از ایاصوفیه جایی را مشاهده خواهید کرد که دور تا دورش را نوار قرمز رنگی کشیده اند و داخل این محوطه چیزی به جز اشکال دایره شکل نیست. اگر دقت کنید خواهید دید که یکی از دایره بزرگ و مابقی قرمز اند. این محوطه از ایاصوفیه بیشتر در دوران امپراتوری رومیان کاربرد داشت و محلی بود که پادشاه برای انجام مراسم‌ تاجگذاری قدم‌ در آن می گذاشت. ستون آرزو؛ دایره‌ای که شفا می‌دهد به بخش غربی ایاصوفیه که نگاه کنید ستونی را خواهید دید که بخش پایینی اش را با صفایی برنزی پوشاندند و در میانه آن دایره طلایی رنگ به چشم می خورد. این ستون، ستون آرزوست و مردم و گردشگران دست خود را داخل آن دایره طلایی رنگ می گذارند و آرزو می کنند. به ستون آرزو، سطوح خیس هم می گویند چرا که اگر دست خود را داخل ستون ببرید دستتان خیس خواهد شد. برخی معتقدند که ستون قدرت های ماورایی مانند شفا بخشی دارد. مکعب های مرمر اگر از ورودی اصلی صوفیه واردشوید حتماً در دو طرف ورودی مکعب هایی از جنس مرمر را خواهید دید. این مکعب ها قدمتی ۲۳۰۰ ساله دارند و در گذشته منبع آب و شربت به ویژه در اعیاد و مراسمات بوده اند. آبخوری ها مجموعه ایاصوفیه چند آبخوری دارد که قدمتشان به قرن های هفدهم و هجدهم می رسد. یکی از آبخوری های ایاصوفیه آبخوری سلطنتی است که مختص استفاده سلطان و اشراف بوده است. این آبخوری گنبدی نسبتا بزرگ‌ با طاقچه هایی مقرنس کاری است  که  نام الله بر سقفش نقش بسته است. قسمت جالب این آبخوری اما شیرهای برنزی آن است که بر فراز هرکدام آیه ای با این مضمون وجود دارد: ما همه چیز را از آب آفریدیم. سایر آبخوری های مجموعه برای استفاده عموم است و با توجه به سبک معماریشان می توان حدس زد متعلق به قرن ۱۷ یا ۱۸ میلادی هستند. سنگ قبر انریکودونالدو؛  حاکم ونیز در ایاصوفیه سنگ قبر نمادینی وجود دارد که گفته می شود قبر انریکورونالدو یکی از حاکمان ونیزی است. احتمال می رود محل دفن این حاکم ونیزی در طبقه بالای ایا صوفیه  باشد .که پس از پیروزی عثمانی ها و هنگام بازسازی ایاصوفیه این سنگ قبر نابود شده و امروزه به صورت نمادین در ایا صوفیه وجود دارد. مناره ها گر از دور نگاهی به ایاصوفیه داشته باشید متوجه چهار مناره در اطراف گنبد آن خواهید شد که ارتفاع هر چهار تای آن ها بیشتر از گنبد است. نکته جالب این مناره ها تزیینات و سبک معماری متفاوت آن ها است که به دلیل اضافه شدن هر مناره طی سال های مختلف بوجود آمده. چهار مناره ایا صوفیه در قرون پانزدهم، شانزدهم و نوزدهم به مجموعه ایا صوفیه اضافه شده اند و ارتفاعشان به ۶۰ متر می رسد. مقبره ها ایاصوفیه مجموعه ای عظیم و مهم در تاریخ است و برای عثمانی ها ارزش فراوانی دارد. پس چندان جای تعجب نیست اگر قبور سلاطین عثمانی در این مجموعه عظیم باشد. سلاطینی که قبورشان‌ در ایاصوفیه است شامل سلطان سلیم دوم، سلطان مراد سوم، سلطان محمد سوم، سلطان مصطفی اول و سلطان ابراهیم است. هر یک از این قبور با توجه به سال فوت سلطان‌ سبک معماری خاصی دارند که گل این مقبره ها متعلق به سلطان سلیم دوم با کاشی کاری های خاص و منحصر به فردش است. البته به جز سلاطین عثمانی همسر و خانواده های امپراتور نیز در این بخش از ایاصوفیه مدفون هستند. فصل مناسب بازدید از مسجد ایاصوفیه فصل مناسب بازدید از مسجد و موزه ایاصوفیه کاملا بستگی به اولویت های سفر شما دارد. چرا که این مجموعه در شهر استانبول قرار دارد و این شهر در طول سال آب و هوای متفاوتی دارد. اما معمولاً گردشگران سعی می کنند در فصل بهار و پاییز به استانبول سفر کنند. که علاوه بر بازدید از جاذبه ها بتوانند در جشنواره ها وحراج های این شهر نیز شرکت داشته باشند. بد نیست بدانید که فصل تابستان گران ترین فصل سفر به استانبول است. چون جشنواره ها و تور های مختلفی در این ایام برگزار می شود. در مقاله ی«  ایاصوفیه از کلیسا تا موزه و مسجد» به شما پیشنهاد می کنیم که بازدید از شهر استانبول را در فصل بهار از دست ندهید. چگونه به ایاصوفیه برویم؟ اولین قدم برای رفتن به ایاصوفیه خرید بلیت هواپیما استانبول و یا خرید تور استانبول است. پس از آن خود را به محله سلطان احمد برسانید و به سمت میدان ایاصوفیه حرکت کنید . در نهایت ایاصوفیه را مقابل چشمان خود خواهید دید. جاهای دیدنی نزدیک مسجد ایاصوفیه کاخ توپکاپی: ۰‌.۰ کیلومتر حمام خرم سلطان ایاصوفیه: ۰٫۲ کیلومتر باسیلیکاسیسترن: ۰٫۳ کیلومتر موزه باستان شناسی: ۰٫۴ کیلومتر مسجد سلطان احمد: ۰٫۵ کیلومتر برج گالاتا: ۲٫۹ کیلومتر در مقاله ی « ایاصوفیه از کلیسا تا موزه ومسجد» با این مسجد تاریخی و شاهکار معماری استانبول آشنا شدیم. اگر قصد سفر به استانبول را دارید می توانید با مراجعه به آژانس هواپیمایی هورگشت بهترین ومقرون به صرفه ترین تور استانبول را تهیه کنید.